اثبات خلاف مندرجات سند رسمی با شهادت شهود

کلمات کلیدی:

مرجع صدور:     شعبه 12 دیوانعالی کشور

چکیده: خلاف مندرجات سند رسمی را با شهادت شهود می‌توان اثبات کرد و استناد به ماده 1039 قانون مدنی، که شورای نگهبان آن را خلاف شرع اعلام کرده است؛ صحیح نیست.

مستندات         ماده 1309 قانون مدنی

تاریخ رای نهایی: 1393/07/06    شماره رای نهایی: 9309970907200649

خلاصه جریان پرونده

در تاریخ 22/3/1392 خانم ف.ن. با وکالت بعدی خانم م.س. به استناد تصاویر مصدق شناسنامه و گواهی فوت مرحوم ع.ر. و عقدنامه عادی مورخ 1/6/1377 دادخواستی به خواسته اثبات زوجیت با آقای ع.ر. به طرفیت بانوان ل.- س.– ط. و ف. همگی با شهرت ر. و خانم ص.الف. و آقای ح.ر. تقدیم و توضیح می‌دهد اینجانب در سال 77 در محل اقامت خود با مهریه یک میلیون تومان به زوجیت (دائم) آقای ع.ر. درآمدم که عقد نکاح فوق نزد معتمد محلی به نام آقای ش. منعقد و مستند به سند عادی است و به امضاء و اثرانگشت اینجانب و زوج رسیده است همسرم در تاریخ 29/1/1392 فوت نموده و اینجانب با تقدیم دادخواست تقاضای رسیدگی و صدور حکم وفق خواسته را تقاضا دارم پرونده به شعبه دوازدهم دادگاه عمومی حقوقی همدان ارجاع می‌گردد دادگاه در تاریخ 2/6/1392 با حضور وکیل خواهان و خواندگان تشکیل جلسه می‌دهد و توضیح می‌دهد آقای ح.ر. 13ساله است و تحت قیمومت مادرش می‌باشد وکیل خواهان توضیح می‌دهد تقاضای به شرح دادخواست می‌باشد و تقاضای رسیدگی را دارم – پس از قرائت متن دادخواست برای خواندگان احد از آن‌ها خانم ص.الف. به‌عنوان همسر مرحوم ع.ر. اظهار می‌دارد کلیه ورثه گواهی حصر وراثت دارند – خواهان همسر مرحوم ع. بوده ولی نامبرده از شوهرم طلاق گرفت و رفته واقعه طلاق را در شناسنامه آن مرحوم ثبت رسانده که اصل شناسنامه را بعداً ارائه خواهم داد بعدازآن خانم رفته در تهران با شخصی دیگری ازدواج کرد وکیل خواهان پاسخ می‌دهد وقتی طلاق واقع شد وی (خواهان) مجدداً با متوفی ازدواج کرد که مدرک ازدواج را تقدیم می‌کنم خانم س.ر خوانده دیگر اظهار می‌دارد در تاریخ 1/6/1377 (خانم خواهان) از پدرم طلاق گرفت پدر ما مریض بود سرطان داشت و در بستر بیماری وصیت کرد که تمام حق و حقوق خانم خواهان را پرداخت کرده است دادگاه وقت احتیاطی تعیین می‌نماید و مدرک طلاق خواهان را از خواندگان مطالبه می‌کند که تصویر آن پیوست پرونده می‌گردد دادگاه با ملاحظه تصویر طلاقنامه و سند عادی ازدواج وقت دادرسی تعیین و طرفین را دعوت به حضور می‌نماید و فتوکپی شناسنامه متوفی و قیم‌نامه مورخ 11/3/1392 بنام صیغه الف.م. (قیم) و آقای ح.ر. (صغیر) و گواهی حصر وراثت ضمیمه پرونده می‌گردد دادگاه در تاریخ 5/10/1392 با حضور وکیل خواهان و خواندگان تشکیل جلسه می‌دهد – خانم ص.الف. اظهار می‌دارد من و ورثه مرحوم طلاقنامه و عقدنامه را قبول داریم ولی پاسخ ما این است که در تاریخ 1/6/1377 خواهان با مورث ما ازدواج کرده‌اند ولی بعداً خواهان از همسرم جدا نشد چون کل اهالی روستای (د) شاهد هستند که خانم نامبرده در سال 1385 در عقد آقای ع.و. بوده و با ایشان ازدواج کرده به مدت یک ماه در خانه وی او زندگی کرد چون رابطه‌اش با مورث، سه طلاقه شده بود باید با فرد دیگری ازدواج می‌کرد لذا مستند عادی خواهان به تاریخ 1/6/1377 معتبر نیست بعد از آن تاریخ خواهان از مورث ما جدا شد و رفته است با ع.و. ازدواج کرد چنانچه خواهان بعد از تاریخ سال 1385 با مورث ما ازدواج کرده باید مدرک بیاورد ما برای اثبات ادعا خود شاهد داریم حتی فرزندان ع.و. هم شاهد هستند می‌توانند بیایند و شهادت بدهند شخص ع.و. فوت شده است سایر خواندگان اظهارات خانم ص.الف. را تأیید نمودند وکیل خواهان اظهار می‌دارد حرف‌های آن‌ها را موکل قبول ندارد تاریخ طلاق موکل با مرحوم ع. 17/9/1376 است ولی تاریخ عقد عادی 1/6/1377 می‌باشد دادگاه قرار استماع شهادت شهود را صادر می‌نماید و در تاریخ 10/12/1392 با حضور خواهان به همراه وکیل او و خواندگان تشکیل جلسه می‌دهد خواندگان اظهار می‌دارند گواهان خود را آورده‌ایم تقاضای تحقیق از آن‌ها را داریم دادگاه در اوراق جداگانه از گواهان تحقیق می‌کند آقای م.م. اظهار می‌دارد من با هر دو طرف پرونده فامیل دور هستم و اصلاً اهل و ساکن روستای (د) هستم دقیقاً مطلع هستم که خانم خواهان در سال 1385 یعنی دقیقاً هفت سال پیش با آقای ع.و. ازدواج کرده و مدت کوتاهی در تهران بود و بعد برگشت و آمد به روستای (د) آقای الف.و. فرزند الف مشهور به ع متولد 1336 اظهار می‌دارد یکی از خواندگان به نام ل.ر. عروس دائی من است من ساکن تهران و فرزند مرحوم الف.و مشهور به ع هستم خانم ف.ن. را می‌شناسم در سال 1385 خواهان به عقد موقت (پدرم) در آمد خانم ف.ن. وقتی که به عقد پدرم در تهران درآمد به تهران آمد حدود دو ماه با هم زندگی کردند و بعد از دو ماه جدا شد و به همدان برگشت خواهان اظهار می‌دارد من الف.و. را تابه‌حال ندیدم و اظهارات ایشان درست نیست آقای م. اظهار می‌دارد من با یکی از خواندگان به نام ل.ر. فامیل هستم او همسرم هست خواهان را که اهل روستا و من هم اهل همان روستا هستم می‌شناسم آقای ع.و. که مرحوم شد شوهرعمه من است در سال 1383 یا 1384 همسرش فوت کرد و بعد از یک سال ع.و. با خانم خواهان ازدواج کرد خواهان حدود یک ماه یا دو ماه در تهران خانه فرد مذکور بود و بعداً به همدان آمد و از شوهرش جدا و طلاق گرفت دادگاه پس از استماع اظهارات طرفین و ایراد وکیل خواهان در مورد اظهارات گواهان خواندگان و نسبت آنان با طرفین پرونده پایان رسیدگی را اعلام و طی رأی شماره 1843-25/12/1392 با شرح دعوای خواهان و اظهارات وکیل وی و توضیحات مفصل خواندگان که به‌طور مستوفی در پرونده درج شده است استدلال می‌کند خواندگان دفاع نمودند که مورث آنان مرحوم ع.ر. با خانم خواهان به عقد دائم ازدواج نموده ولی مطابق سند رسمی طلاق به شماره 4830-17/9/1376 دفتر رسمی ثبت طلاق شماره 29 همدان به طلاق رجعی از هم جدا شدند و طبق مستند عادی ابرازی خواهان مجدداً در تاریخ 1/6/1377 به عقد دائم با هم ازدواج نمودند لیکن بعد از آن تاریخ نیز از هم جدا شدند به علت اینکه در سال 1385 خانم با فرد دیگری به نام ع.و ساکن تهران ازدواج کرده و مدتی در خانه وی زندگی نموده و اهالی روستای (د) از این واقعه مطلع هستند و دلیلی وجود ندارد که خواهان بعد از 1385 از آقای ع.و. جدا شده مجدداً برای چندمین بار با مورث ما ازدواج دائم نموده باشد و مورث ما که در تاریخ 29/1/1392 فوت شده در بستر بیماری وصیت کرده که علقه زوجیت بین وی و خانم خواهان وجود ندارد و کلیه حقوق وی را پرداخت نموده با توجه به مراتب فوق و توضیحات خواندگان و حسب مؤدای گواهی گواهان و مطلعین معتبر که یکی از آنان فرزند مرحوم ع.و. است همسر مرحوم ع.و. در سال 1383 فوت شده و در سال 1385 با خانم خواهان به عقد موقت ازدواج نموده و خواهان مدت حدود یک ماه در تهران منزل نامبرده زندگی کرده و سپس به روستای خود مراجعت کرده و در نتیجه در سال 1385 خانم خواهان در علقه زوجیت مورث خواندگان نبوده که توانسته است با ع.و. ازدواج نماید بعد از سال 1385 و زمان فوت مورث خواندگان در علقه زوجیت وی نبوده و دلیلی بر اثبات آن ارائه نکرده و با وصف موجود نتیجه‌گیری می‌گردد که مستند عادی خواهان مربوط به قبل از سال 1385 است ولی موضوع زوجیت ایشان با مورث خواندگان در تاریخ بعد از سال 1385 و در زمان فوت مورث آنان با انکار خواندگان قابل اثبات نبوده و دادگاه با پذیرش مدافعات موجه خواندگان ادعای خواهان را بلاوجه تشخیص و با رد ادعا وی و اظهارات و توضیحات وکیل خواهان مستنداً به ماده 197 قانون آئین دادرسی مدنی حکم به بطلان دعوای خواهان را صادر و اعلام می‌دارد پس از ابلاغ رأی خانم ف.ن. با وکالت خانم م.س. نسبت به آن تجدیدنظرخواهی می‌کند شعبه هفتم دادگاه تجدیدنظر استان همدان به موضوع رسیدگی و حسب رأی شماره 700290-22/3/1393 پس از شرح دعوای تجدیدنظرخواه و انعکاس مفاد رأی تجدیدنظرخواسته استدلال می‌کند ادعای تجدیدنظرخواندگان مستقیماً وقوع طلاق فی‌مابین تجدیدنظرخواه و مورث آن‌ها نیست بلکه ازدواج تجدیدنظرخواه با شخص دیگری را قرینه بر وقوع طلاق گرفته‌اند و این ادعا را مطرح نموده‌اند، صرف‌نظر از اینکه ایراداتی نیز از ناحیه تجدیدنظرخواه و وکیل وی به اظهارات شهود وارد گردیده که به نظر بعضاً وارد است و صرف‌نظر از اینکه تجدیدنظرخواه مدعی گردید که ازدواج موقت وی با الف.ع.و قبل از مورخ 1/6/1377 بوده با عنایت به اینکه صحت و اصالت عقدنامه مورخ 1/6/1377 توسط تجدیدنظرخواندگان مورد تأیید قرار گرفته و در نتیجه اعتبار آن برای دادگاه محرز است لذا بر اساس ماده 1309 قانون مدنی دعوای مخالف با مفاد آن با شهادت شهود اثبات نمی‌گردد لذا اعتراض تجدیدنظرخواه را وارد دانسته و به استناد ماده 358 قانون آئین دادرسی مدنی و مواد 1257 و 1309 قانون مدنی و ماده 198 قانون آئین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته حکم به اثبات زوجیت فی‌مابین تجدیدنظرخواه خانم ف.ن. فرزند م و مورث تجدیدنظرخواندگان مرحوم ع.ر. فرزند م از تاریخ 1/6/1377 با مهریه مندرج در سند نکاحیه عادی مورخ 1/6/1377 را صادر و اعلام می‌دارد رأی در تاریخ 9/4/1393 به فرجام‌خواندگان ابلاغ و آنان با وکالت آقای ح.ن. وکیل پایه‌یک در تاریخ 24/4/1393 نسبت به آن فرجام‌خواهی می‌نمایند که پرونده پس از تبادل لوایح به دیوان‌عالی‌کشور ارسال و برای رسیدگی به این شعبه ارجاع می‌گردد لوایح طرفین به هنگام قرائت گزارش و شور مطالعه خواهد گردید.

رای دیوان

بر دادنامه فرجام‌خواسته به جهات ذیل ایراد وارد است:

شعبه محترم هفتم دادگاه تجدیدنظر استان همدان برای نقض دادنامه دادگاه نخستین و صدور حکم به بطلان دعوای فرجام‌خواهان به مواد 1309 و 1257 قانون مدنی استناد نموده‌اند. اولاً بر اساس نظریه فقهای شورای نگهبان قانون اساسی ماده 1309 قانون مدنی خلاف شرع تشخیص و نظر به ابطال داده‌اند (روزنامه رسمی شماره 12734 – 2655 مورخ 24/8/1367 در صفحه 636 سال 67) لذا استناد دادگاه محترم به ماده 1309 قانون مدنی که خلاف شرع تشخیص داده شد توجیه قانونی ندارد در نتیجه با غیرشرعی شناختن ماده مذکور از سوی فقهای محترم شورای نگهبان، می‌توان در دعوائی که با سند رسمی اقامه شده است با شهادت شهود به ادعای مدعی رسیدگی و اتخاذ تصمیم نمود دعوای فرجام‌خوانده عادی بوده گرچه از سوی مورث متوفی مفاد آن تأیید شده ولی رسمی نمی‌باشد وقتی سند عادی مذکور آثار سند رسمی را خواهد داشت که دعوائی قبلاً در این جلسه طرح و رأی قطعی صادر شده باشد ماده 1257 قانون مدنی مقرر می‌دارد هر کس مدعی حقی باشد باید آن را اثبات کند و مدعی‌علیه هرگاه در مقام دفاع امری شود که محتاج به دلیل باشد اثبات امر بر عهده او است. در پرونده مدعی اثبات زوجیت خانم ن. است او باید دلیل اثباتی آن را به دادگاه اقامه نماید و استناد به بطلان دعوا از سوی دادگاه محترم تجدیدنظر استان همدان برخلاف اظهارات خواندگان و دلائل اقامه شده می‌باشد از طرفی سند نکاحیه پیوست مشمول ماده 20 قانون ثبت اسناد و املاک نمی‌باشد تا آثار سند رسمی را داشته باشد. ثانیاً خواندگان در جلسات دادگاه نخستین گفته‌اند که خواهان پس از جدائی از مورث آنان در سال 1385 با شخصی در تهران که ظاهراً از اقوام آنان بوده بنام الف.و. معروف به ع ازدواج نموده و پس از مدتی از وی جدا شده و به روستای (د) آمده است. ثالثاً آقای الف.و. فرزند الف. معروف به ع. در تحقیقات انجام شده گفته است من ساکن تهران هستم خانم ف.ن. را می‌شناسم در سال 1383 مادر ما فوت شده پدرم با وساطت دختر عمه ما با خانم ف.ن. (خواهان) آشنا شد در سال 1385 با عقد موقت با ایشان ازدواج کرد خانم ف.ن. به خانه پدرم در تهران آمد حدود دو ماه با هم زندگی کردند بعد از دو ماه از هم جدا شده‌اند و خانم ف.ن. به همدان برگشت پس از استماع اظهارات او خانم ف.ن. (خواهان) اظهار می‌دارد من تا به حال آقای الف.و. را ندیده‌ام اظهارات ایشان درست نیست و اصلاً در جریان عقد نبوده‌اند خودشان هم گفتند وقتی که پدرم با خانم ف.ن. ازدواج کرد من به خانه پدرم نرفتم اظهارات صریح فرزند مرحوم ع.و. در مورد ازدواج خواهان (فرجام‌خوانده) با پدرشان در سال 1385 و توضیحات خانم ف.ن. پس از استماع اظهارات نامبرده دلیل متقنی است که مشارالیها با پدرشان در سال 1385 ازدواج موقت کرده است و ایراد وکیل فرجام‌خوانده در این مورد به لحاظ اینکه آقای الف.و. نفعی در پرونده ندارد مؤثر در مقام نیست. رابعاً حسب گواهی حصر وراثت مرحوم ع.ر. وراث وی معلوم بوده چنانچه فرجام‌خوانده خود را احد از ورثه به‌عنوان همسر دائمی نامبرده می‌دانست می‌بایستی برای حفظ حقوق خود ناشی از ازدواج نسبت به آن اعتراض می‌نمود که در پرونده چنین مطلبی عنوان نشده است. خامساً گواهان به شرح مندرجات پرونده در مورد ازدواج بعدی فرجام‌خوانده با ع.و. و اقدام به طلاق فرجام‌خوانده از سوی ع.ر. به‌طور مستوفی شهادت داده‌اند و حتی فرجام‌خواهان گفته‌اند اهالی روستای (د) همدان از این موضوع اطلاع دارند و تقاضای تحقیق از آنان را نموده‌اند لذا با وصف فوق نقض رأی دادگاه نخستین و صدور حکم به بطلان دعوای فرجام‌خواهان به استناد ماده 1309 و 1257 قانون مدنی واجد ایراد اساسی است لذا اقتضاء داشت دادگاه محترم تجدیدنظر استان همدان با تعیین وقت دادرسی و دعوت اصحاب دعوا در مورد اسامی گواهانی که در روستای (د) سکونت دارند تحقیق و پس از مشخص شدن آن‌ها از جهت نام و نام خانواده و نیز از سایر فرزندان الف. معروف به ع.و. در خصوص ازدواج پدرشان با خانم ف.ن. تحقیق و پس از بررسی امر نسبت به صدور رأی اقدام نماید لذا دادنامه صادره به استناد بند 1 ماده 371 قانون آئین دادرسی مدنی مصوب سال 1379 از باب استناد دادگاه محترم به ماده 1309 قانون مدنی و بند الف ماده 401 قانون مذکور نقض و رسیدگی مجدد به شعبه هفتم دادگاه تجدیدنظر استان همدان با ارسال پرونده ارجاع می‌گردد.

رئیس شعبه 12 دیوانعالیکشور – مستشار

طیبی – حیدری